Życie i działalność majora Józefa Kasperskiego

 

Józef Kasperski „Zawieja” 

            Jednym z głównych organizatorów akcji przejęcia władzy w Chełmie 2 listopada 1918 roku był Józef Kasperski, komendant chełmskiego obwodu Polskiej Organizacji Wojskowej. Mimo znaczącej roli należy, niestety, do postaci zapomnianych i rzadko wymienianych w opracowaniach dotyczących historii miasta tego okresu. Wynika to między innymi z faktu, że wkrótce po odzyskaniu niepodległości wstąpił do Wojska Polskiego, został zawodowym oficerem i pełnił służbę w różnych miejscach, głównie w Wilnie. W okresie II wojny światowej uczestniczył w obronie Lwowa. Zginął wraz z innymi polskimi oficerami w Charkowie.

Dzieciństwo

            Józef Kasperski urodził się 27 lutego 1894 roku w miejscowości Prokop, leżącej

w ówczesnym powiecie włodawskim (obecnie w powiecie parczewskim). Był synem Konstantego i Marii z Filipowiczów Kasperskich. Po osiągnięciu odpowiedniego wieku został wysłany do szkoły średniej w Warszawie. Był uczniem Szkoły Realnej Mariana Rychłowskiego, prywatnej placówki polskiej, przekształconej po I wojnie światowej w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana.

Działalność

Warszawa

            Po uzyskaniu matury w 1915 roku, rozpoczął studia w Politechnice Warszawskiej, powstałej w tym samym roku na bazie Instytutu Politechnicznego. W okresie nauki zaangażował się w działalność konspiracyjną. Według wspomnień Cypriana Odorkiewicza, opublikowanych w „Kronice Nadbużańskiej” (nr 27, 28, 20, 31 z 1933 roku), Józef Kasperski został członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Posługiwał się pseudonimem „Zawieja” i uczestniczył w akcjach zbrojnych na terenie Warszawy.

Chełm

Zagrożony aresztowaniem został na początku 1917 roku skierowany do Chełma, gdzie objął komendę IV Obwodu, wchodzącego w skład VII Okręgu POW w Lublinie. Jego przybycie, według wspomnianego Cypriana Odorkiewicza (również członka organizacji), przyczyniło się do wydatnego rozwoju POW w Chełmie, której struktury tworzono od października 1915 roku. W ramach działalności rozbudowywano szeregi, szkolono ludzi (m.in. w składzie trumien przy ulicy Młynarskiej oraz w podziemiach) oraz organizowano ćwiczenia terenowe (głównie w okolicach Podgórza). Józef Kasperski zatrudniony był w Inspektoracie Szkolnym w Chełmie, który wspierał potajemnie działalność POW (w lokalu inspektoratu składali przysięgę nowi członkowie organizacji). Jej szeregi zasilili przede wszystkim nauczyciele i uczniowie Chełmskiej Szkoły Filologicznej (późniejszego Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego). Władze austriackie pilnie śledziły aktywność polskich środowisk, czasami sięgając po represje. W trakcie jednej z takich akcji, podczas rewizji w sztabie obwodu (przy ulicy Wojsławickiej 5), Józef Kasperski i Jan Stefański (sekretarz i adiutant komendy) zostali aresztowani. Ostatecznie jednak okupanci zdecydowali się na ich zwolnienie. Zwieńczeniem wielomiesięcznych przygotowań był udział członków POW, w akcji przejmowania władzy w mieście. Józef Kasperski był jednym z głównych uczestników tych działań (m.in. Przemawiał w trakcie spotkania w kinoteatrze „Polonia” w dniu 1 listopada 1918 roku), chociaż kierownictwo nad całością przejęli przybyli z Warszawy oficerowie z rotmistrzem Gustawem Orlicz-Dreszerem na czele. W dniu 2 listopada 1918 roku peowiacy pełnili rolę łączników oraz ubezpieczali, mimo skromnego uzbrojenia, przejęcie zabudowań na Górze Chełmskiej, gdzie znajdowała się komendantura austriacka. Następnie po zakończonej akcji, pełnili służbę wartowniczą.

Wstąpienie do Wojska Polskiego

Po przejęciu władzy w Chełmie, większość członków POW wstąpiła do Wojska Polskiego. Taką decyzję podjął również Józef Kasperski. Trafił do tworzonego w Chełmie i na terenie powiatów: zamojskiego, tomaszowskiego, chełmskiego, krasnostawskiego, biłgorajskiego oraz hrubieszowskiego, 35. Pułku Piechoty, zwanego początkowo Chełmskim Pułkiem Piechoty. W 1919 roku ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty Legionów. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku. Został zweryfikowany w stopniu porucznika, ze starszeństwem od dnia 1 czerwca 1919 roku. Nadal służył w 6. Pułku Piechoty Legionów, który stacjonował w Wilnie. W 1928 roku otrzymał awans do stopnia kapitana. W latach 1931-35 był oddelegowany do Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1935 roku powrócił do 6 pułku, gdzie m.in. pełnił obowiązki kierownika referatu kulturalno-oświatowego. W związku z wymienioną funkcją, przygotował zbiór artykułów pod tytułem "Walka o przyszłość narodu", wydanych w Wilnie w 1936 roku (sygnowanych przez Drukarnię "Zorza"). W 1937 roku został przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Wilejce, w województwie wileńskim. Kolejnym jego przydziałem był Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy w Warszawie, do którego został oddelegowany w 1938 roku. Instytucja, podlegająca bezpośrednio Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych, zajmowała się działalnością oświatową i wychowawczą w wojsku oraz nadzorowała pracę bibliotek wojskowych.

II wojna światowa

             Po wybuchu II wojny światowej Józef Kasperski trafił do Lwowa. Służył w dowództwie obrony miasta. Po kapitulacji wraz z innymi oficerami dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku. W kwietniu 1940 roku został wywieziony do Charkowa i zamordowany w siedzibie Obwodowego Zarządu NKWD. Pochowano go w zbiorowej mogile na terenie lasu w Piatichatkach, obecnej dzielnicy Charkowa. Po ekshumacjach w latach dziewięćdziesiątych, w 2000 roku pozostał w tym miejscu Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie. Dnia 5 października 2007 roku Minister Obrony Narodowej awansował pośmiertnie Józefa Kasperskiego do stopnia majora, wraz z innymi ofiarami zbrodni z 1940 roku. Decyzja została ogłoszona 9 listopada 2007 roku w Warszawie w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Odznaczenia

    Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4840 (1921) – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe.

    Krzyż Niepodległości – polskie wojskowe odznaczenia państwowe okresu międzywojennego, nadawane w celu upamiętnienia.

    Krzyż Walecznych – trzykrotnie (po raz drugi w 1921) – celem nagrodzenia czynów męstwa i odwagi.

    Srebrny Krzyż Zasługi – polskie cywilne odznaczenie państwowe, nadawane za zasługi dla Państwa.

    Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 – polskie resortowe odznaczenie wojskowe.

    Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości 

Bibliografia:

Zbigniew Lubaszewski, Chełmski Słownik Biograficzny